Ukrayna'da Güç Dengeleri (11.03.2014)

İnternet Adresi: http://www.sankoanaliz.com/tr-TR/makale/ukraynada-guc-dengeleri-11-03-2014.snk
Ukrayna, Rusya ve Batı arasında güç dengelerinin sıkıştığı bir konumda, iç ve dış aktörlerin farklı talepleri sonucunda yaklaşık 3 aydır ülkede karışıklık hakim. 22 Şubat 2014'te görevden uzaklaştıran Yanukoviç hükümeti Rusya'dan yana tavır alırken, yeni yönetimin lideri Turçinov ise, Rusya tarafından tanınmıyor. Rusya, Avrupa Birliği ve ABD'ye karşı açık olarak askeri müdahale de dahil olmak üzere çeşitli yaptırımların masada olduğunu ifade ediyor.

Özellikle Ukrayna'da Kırım Bölgesi, Rusya'nın Karadeniz Donanması'na ev sahipliği yapması dolayısıyla stratejik öneme sahip, bölgede Rus kökenli vatandaşlar da yoğun olarak yaşıyor. Bir diğer yandan ise, Ukrayna Rusya'nın Avrupa'ya açılan enerji koridorunda stratejik öneme sahip. Bu çalışmada Ukrayna'nın stratejik önemini inceleyeceğiz.

Rusya'da Doğalgaz

Rusya Federasyonu, 2012 itibariyle ihracat gelirinin yaklaşık olarak %65’ini enerji ihracatından sağlamaktadır. Bu nedenle petrol ve doğalgaz hatlarının etkin bir şekilde çalışması, doğrudan ülke ekonomisini etkilemektedir. Rusya doğalgaz ihracatının %24'ünü Batı Avrupa'ya, %24'ünü Almanya'ya, %19'unu Türkiye'ye, %11'ini ise İtalya'ya gerçekleştirmektedir.

Grafik: Rusya'nın Bölgelere Göre Doğalgaz İhracatı

Rusya Doğalgaz Hatları

1) Yamal- Avrupa I Boru Hattı: 1997'de projelendirilen Rusya gazını Beyaz Rusya üstünden, Polonya ve Almanya'ya taşıyan sistem. (Büyüklük: 1.200 Bcf/ Yıl)

2) Mavi Akım Boru Hattı: 2005'te projelendirilen Izobilnoye'den Samsun'a Rusya'dan Türkiye'ye doğalgaz taşıyan sistem. (Büyüklük: 560 Bcf/Yıl)

3) Kuzey Kafkasya Boru Hattı: 2009'da projelendirilen Rusya gazını Gürcistan ve Ermenistan üzerinden taşıyan sistem. (500 Bcf/ Yıl)

4) Soyuz Boru Hattı: 1984'te projelendirilen Rusya gazını 4 ayrı hatla (Urengoy- Pomary- Uzhgoprod) Ukrayna üstünden, Almanya, İtalya ve Fransa'ya taşıyan sistem. (Büyüklük: 700- 1.000 Bcf/Yıl)

5) Gazi- Magomed- Mozdok Boru Hattı: 1983'te projelendirilen Rusya gazını Güney Rusya'dan Azerbaycan'a taşıyan sistem. (Büyüklük: 200 Bcf/Yıl)

6) Nord Stream Boru Hattı: Kasım 2011'de projelendirilen ilk hattı 2011'de ikinci hattı 2012'de tamamlanan Rusya gazını Baltık Denizi üstünden Almanya'ya taşıyan sistem. (1.900 Bcf) <www.eia.gov> (Erişim Tarihi: 05.03.2014)

Bcf: Billions Cubic Feet doğalgaz için kullanılan bir ölçü birimi, 6,000 feet küp 1 varil petrole (159 litre) karşılık gelmektedir. Bcf/ Yıl, yıllık taşınan milyar feet küp rakamıdır.

Rusya'nın Yeni Boru Hattı Projeleri

1) Yamal Avrupa Boru Hattı  (II) (Tamamlanma Tarihi: 2019)

Yamal II Avrupa Doğalgaz hattı, 2005'ten beri planlanıyor. 2007'de Sanayi ve Enerji Bakanı Viktor Khristenko tarafından ikinci bir hattın yapılmasından vazgeçildiği açıklanmış, Nord Stream Projesi'nin yeterli olduğu ifade edilmişti.  Nisan 2013'te yeniden projelendirilmesi kararlaştırılan sistemin, 5 milyar dolar yatırımla 2019'da tamamlanması bekleniyor. Sistemin Beyaz Rusya üstünden, Ukrayna topraklarından geçmeden Transgaz ağına bağlanması amaçlanıyor. Polonya ve Slovakya'da tamamlanması planlanan sistemin büyüklüğü yaklaşık olarak 1.000 Bcf/ Yıl.

2) South Stream Boru Hattı (Tamamlanma Tarihi: 2015)

Rusya ve Ukrayna anlaşmazlıklarıyla birlikte, Ukrayna ve Beyaz Rusya'yı aradan çıkararak, Karadeniz'de Türk karasuları üzerinden Bulgaristan'a doğalgaz taşınması amacıyla projelendirilen sistemdir. Aralık 2012'de inşaatına başlanan sistemin 2015'te tamamlanması bekleniyor. Sistem büyüklüğü yaklaşık olarak 2.200 Bcf/Yıl olarak planlanıyor.

Harita, South Stream Boru Hattı

3) Yakutia- Khabarovsk- Vladivostok Boru Hattı (Tamamlanma Tarihi: 2016)

Yakutistan maden sahalarındaki Rusya gazını Uzakdoğu'ya taşımayı amaçlayan sistem. 2008'de projelendirilen sistemin 2016'da tamamlanması bekleniyor. Rus gazının Uzakdoğu'ya açılması açısından stratejik olarak önem atfediliyor.

Harita,  Eastern Gas Program Boru Hattı

Kaynak: http://www.gazprom.com/about/production/projects/east-program/

Rusya Doğalgaz Hatları

Druzhba Hattının Kapatılması, Beyaz Rusya (Ocak 2007)

Uzun zamandan beri Rusya'nın Sovyetler Birliği'nin eski üyelerine uyguladığı doğalgaz fiyatı Batı Avrupa ülkelerine uygulanan fiyatın altındaydı. Ocak 2007'de Rusya ve Beyaz Rusya anlaşmazlığıyla birlikte, Druzhba hattı 8 Ocak- 11 Ocak tarihleri arasında 4 gün süreyle kapalı kalmış, Almanya ve Polonya'da doğalgaz sıkıntısı ortaya çıkmıştı.

2006'da Beyaz Rusya'ya 1000 metreküpü $46 dolardan satılan doğalgaz, Almanya'ya $260'dan satılmaktaydı. Yıllık olarak bu yolla Beyaz Rusya'ya sağlanan sübvansiyon 4 milyar doları bulmaktaydı. Rusya, Beyaz Rusya'ya olan bu desteğin yeniden düzenleneceğini açıklayarak, doğalgazın 2007'den itibaren daha yüksek fiyattan satılacağını açıkladı. Beyaz Rusya Devlet Başkanı Alexander Lukashenko, fiyat ayarlamasının değiştirilmesinin yeni bir anlaşma olmadan belirlenmesini kabul etmedi.

Beyaz Rusya anlaşmazlığın üstüne, 6 Ocak 2007'de Druzhba hattından 79,900 metrik ton doğalgazı yasadışı yollardan çekti. Rusya 8 Ocak'ta Druzhba hattından taşımacılığı durdurduğunu açıkladı. Anlaşmazlık süresince 11 Ocak tarihine kadar Polonya ve Almanya'ya doğalgaz ulaştırılamadı. 2006 itibariyle Druzhba Hattı Avrupa'ya doğalgaz taşıyan en önemli hat olduğu için Polonya ve Almanya'da olağanüstü rezervlerden yararlanıldı.

Tarafların anlaşması sonucunda, doğalgaz fiyatı 48 $'dan 100$'a yükseltilirken (Gazprom'un isteği 200$), 2011'den sonra fiyatların Avrupa ile aynı seviyeye yükseltilmesi ve transit gaz fiyatının da %70 artırılması konusunda uzlaşıldı.

Rusya'nın Ukrayna'ya Doğalgazda Sağladığı Mevcut İmtiyazlar

2010 Kharkiv Paktı ile birlikte Rusya, Ukrayna'ya doğalgaz konusunda imtiyazlar sağlamıştır. Rusya'nın Kırım'da bulunan donanma üssünün kullanma süresini 2017'den 2042'ye kadar (yenileme opsiyonuyla birlikte 2047'ye kadar) uzatma şartı altında, Ukrayna'ya doğalgaz fiyatında indirim yapmayı önermiştir. Ukrayna 2010'un ilk çeyreğinde doğalgazın 1000 metreküpü için 305$, ikinci çeyreğinde 330$ ödemekteydi. Rusya, Kırım'daki üs karşılığında 240-260$ fiyat ile yaklaşık %30'luk bir fiyat indirimi önermiştir.

Kharkiv Paktı toplamda 236 parlamenterin oyuyla kabul edildi. Yulia Tymoshenko'nun 154 kişiden oluşan bloğunun da içinde bulunduğu 212 kişi oylamaya katılmadı.

17 Aralık 2013 Ukrayna- Rusya Aksiyon Planı

Ukrayna ve Rusya arasında 17 Aralık 2013'te yapılan anlaşmayla birlikte, Ukrayna'nın doğalgaz borçlarına karşılık olarak 15 milyar dolar tutarında Ukrayna Tahvili alınmasına karar verilmiştir. Faiz oranları 3 ayda bir yeniden liderler arasında belirlenecektir. Ukrayna'da Avrupa Birliği destekçilerinin protestoları gölgesinde anlaşma imzalanmış, karşılığında Kerç Yarımadası'nda Rus donanmasına üs verilmiştir.

Ukrayna Doğalgaz Borcunu Ödeyemezse?

2013 yılı itibariyle Ukrayna gaz şirketi Naftogaz bin metreküpü 400 dolardan toplam 13 milyar metreküp doğalgaz almıştı. Rusya Ukrayna'ya uyguladığı gaz ücretini 17 Aralık 2013'te yaptığı anlaşmayla 1000 metreküpü 400 yerine %35 indirimle 268 dolara indirmişti.

Rusya'da devlet yönetimindeki Gazprom 3 Mart 2014'te yaptığı açıklamasında, ödemelerin gecikmesini gerekçe göstererek indirimlerin iptal edilebileceğini ifade etmişti. Gazprom Genel Müdürü Alexei Miller, Ukrayna'nın Şubat ayında 1.5 milyar dolar civarındaki gaz borçlarını ödeyemeyeceğini açıklaması üzerine ülkeye 2-3 milyar dolarlık kredi açabileceklerini belirtmişti. 17 Aralık'ta yapılan anlaşmanın sürmesi için tarafların her ayın 1. gününde görüşmesi 10. gününde de sözleşme imzalaması gerekiyor, aksi halde Gazprom'un uyguladığı indirim iptal ediliyor. Ukrayna yönetimiyle ilişkilerin gerilmeye devam etmesi durumu, Ukrayna'nın doğalgaz maliyetini %35 artırabilir.

Özetle,

• Ukrayna, Rusya'nın Avrupa'ya doğalgaz ihracatının güvenliği açısından önemli bir ülke.
• Soyuz ve Yamal I hatlarının mevcut durumu itibariyle Ukrayna'da Rus etkinliği devam etmeli.
• South Stream ve Yamal II projelerinin hızla tamamlanması Ukrayna dolayısıyla gereklilik.
• Yakutia- Khabarovsk- Vladivostok Boru Hattı Asya açısından kritik.
• Nord Stream projesi Beyaz Rusya (Yamal) hattının önemini azalttı. Almanya hattı daha güvende.
• Ukrayna doğalgaz borcunu ödeyemezse, doğalgaz maliyeti %35 artabilir.

Sonuç olarak, Rusya Kırım Bölgesi'nde hakimiyetini doğalgaz hatlarının güvenliği ve donanma güçleri dolayısıyla kaybetmek istemeyecektir. Kırım Parlamentosu 6 Mart itibariyle, Rusya'nın bir parçası olmayı onayladı. 11 Mart itibariyle ise, Rusya'ya katılmak için yasal açıdan gerekli olan, bağımsızlık bildirisini onayladı. Ukrayna'dan ayrılıp ayrılmamak konusunda nihai kararın verileceği referandum ise 16 Mart Pazar günü gerçekleştirilecek. Avrupa liderleri Kırım'ın Rusya'ya katılması konusunu anayasaya aykırı olarak tanımlıyor. Rusya ise, olası bir katılma durumu için kanun taslağı hazırlamak üzere, 6 Mart'ta takvim belirleyeceğini açıklamıştı.